شش گام اساسی برای حل مسائل شیمی

یادگیری و مطالعه هر درس، با توجه به محتوای آن، نیازمند شیوه مطالعه مخصوص همان درس می‌باشد، از همین رو، با انتخاب یک روش مناسب و درست برای مطالعه هر درس می‌توان میزان یادگیری خود در آن را به شکل قابل توجهی افزایش داد.
شیمی جزو آن دسته از دروسی است که علاوه بر مطالب مفهمومی و حفظی، محاسبات و معادلات را نیز شامل می‌شود و به همین دلیل تعداد زیادی از دانش‌آموزان در مطالعه مباحث مختلف آن با مشکل مواجه می‌شوند.
در نظر داشته باشید که حتی در کنار داشتن یک معلم خوب و یا حتی داشتن معلم خصوصی و استفاده از مزایای تدریس خصوصی، باید با به کارگیری روش‌های صحیح مطالعه درس شیمی میزان یادگیری را به مقدار چشم گیری افزایش داد.

خلاصه نویسی و مرور نکات مهم درس شیمی در یادگیری مباحث دشوار، بسیار موثر است.

درس شیمی همواره در رده‌بندی دروس سخت قرار می‌گیرد و جزء درس‌های تخصصی رشته‌های ریاضی فیزیک و علوم تجربی می باشد. با توجه به ضریب بالای آن(ضریب 6 برای رشته ریاضی و ضریب 9 برای رشته تجربی)، فراگیری شیمی از اهمیت بالایی برخوردار است و در مشخص کردن آینده شغلی دانش‌آموز نیز تاثیر بسزایی دارد. بنابراین بهتر است دانش آموز برای یادگیری هر چه بهتر درس شیمی، تغییراتی در روش مطالعه خود ایجاد نماید و طبق زمانبندی مناسب با کلاس های مدرسه و یا آموزشگاه، روند مطالعه خود را در راستای یادگیری سریع و موثر درس شیمی، برنامه ریزی کند.
یکی از نکات قابل توجه درباره درس شیمی، پیوستگی و ارتباط مباحث مختلف با یکدیگر می باشد؛ به این صورت که آموزش هر درس جدید، بر پایه آموخته های روز قبل بنا شده است برای مثال مبحث ساختار لوویس در پایه دهم فصل اول و دوم و در پایه دوازدهم در فصل سوم به طور مستقیم مطرح می‌شود اما در بسیاری از مباحث شیمی ردپای آن وجود دارد و بنابراین دانش‌آموز برای تسلط بیشتر در یادگیری، بایستی مطالب پیش نیاز یک مبحث را به طور کامل مرور نماید. بنابراین لازم است که قبل از یادگیری مباحث جدید، مشکلات خود را در موضوعات پایه درس شیمی برطرف سازید و برای مقابله با این تکرار این مسئله، مطالعه درس شیمی را، بلافاصله بعد از تدریس در برنامه مطالعاتی داشته باشید تا مباحث مورد نظر در ذهن شما نهادینه گردد.
پیشنهاد می شود حین مطالعه و مرور درس شیمی یک برگه کاغذ در کنار خود داشته باشید تا سوالاتی که برایتان پیش می‌آید را در آن یادداشت کنید و حتما از دبیر مربوطه بپرسید. همیشه هنگام تدریس درس شیمی توسط دبیر، نکات مهمی که تدریس می‌شود را به صورت خلاصه در دفتری یادداشت نمایید و همراه خود نگه دارید و حداقل هفته‌ای یک بار آن‌ها را مرور کنید. این خلاصه نویسی‌ها علاوه بر تسریع روند یادگیری، می‌تواند شما را در مدت زمان مرور مطالب در زمان جمع‌بندی کمک کند. برای موفقیت در حل مسائل شیمی گام‌های زیر را به ترتیب بردارید:

گام اول: تسلط بر مفاهیم

لازم است قبل از اینکه به سراغ حل مسئله بروید از تسلط نسبی خود بر مفاهیم اطمینان داشته باشید. دانش‌آموزی در حل تست موفق است که بر مفاهیم شیمی مسلط باشد چون بسیاری از مسائل شیمی بر پایه درک درست از مفاهیم طرح می‌شود. برای مثال در فصل سوم شیمی دهم در مبحث غلظت‌ها سه نوع غلظت درصد جرمی، غلظت ppm و غلظت مولار مطرح می‌شود که در تقریباً تمامی مسائل شیمی حضور پررنگی دارند. دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور معمولاً به حفظ کردن فرمول‌های خاص برای سوالات خاص عادت کرده‌اند که به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. بهترین روش دانستن فرمول‌های اصلی و همچنین درک مفاهیمی است که فرمول‌ها از دل آن مفاهیم استخراج شده‌اند به عنوان نمونه غلظت ppm به معنای یک میلیونیم یا قسمت در میلیون است که این مسئله را در مسائل باید به صورت mg حل شونده در Kg حلال و یا g حل شونده در ton حلال به کار برد که بسیار کاربردی‌تر از استفاده از فرمول آن است و سرعت حل مسئله را بسیار بالا خواهد برد. مثال قبل نشان می‌دهد که چگونه درک درست از یک مفهوم می‌تواند در حل مسئله به ما کمک کند و از هدر دادن زمان در نوشتن فرمول و محاسبات اضافه جلوگیری کند.

گام دوم: سه‌گانه جدول-فرمول نویسی-موازنه

سه گانه جدول تناوبی، فرمول نویسی ترکیب‌های یونی و مولکولی و موازنه واکنش‌های شیمیایی سه موضوعی هستند که اگر به آن‌ها تسلط ندارید اصلاً سراغ حل مسئله نروید در غیر این صورت فقط زمان از دست خواهید داد. در ادامه دلایل تقدم این سه موضوع قبل از حل مسئله توضیح داده خواهد شد.
به همه داوطلبان توصیه می‌شود حتماً عناصر چهار تناوب اول (عناصر 1 تا 36 جدول تناوبی) و همچنین عناصر گروه‌های 1، 2، 17 و 18 (عناصر این گروه‌ها تا تناوب پنجم) جدول را با دانستن نماد شیمیایی عنصر، عدد اتمی، شماره گروه و ظرفیت آن حتماً حفظ باشند. در صورت عدم تسلط بر این موارد در فرمول نویسی و همچنین تشخیص ترکیب‌ها از روی نام آن‌ها و در نهایت واکنش نویسی دچار مشکل خواهید شد و در بسیاری از مسائل اصلاً به مرحله حل سوال نخواهید رسید.
فرمول نویسی ترکیب‌های یونی علاوه بر اهمیت آن در نوشتن درست ترکیب‌ها و قرار دادن صحیح تعداد اتم‌های هر عنصر در ترکیب، در موازنه واکنش‌ها و همچنین در محاسبه تعداد الکترون مبادله شده در یک واکنش و موازنه به روش اکسایش – کاهش بسیار حائز اهمیت است.
مهمترین پیش نیاز حل مسئله موازنه درست واکنش‌هاست. بنابراین دانش‌آموز باید روش‌های موازنه واکنش‌ها (سه روش اصلی) را بیاموزد و با تمرین کافی به تسلط و سرعت بالا در موازنه برسد.

گام سوم: تبدیل کمیت‌ها

تبدیل کمیت‌های مختلف یک ماده به یکدیگر برای مثال تبدیل جرم به حجم و یا غلظت به تعداد و یا سایر تبدیل‌ کمیت‌های یک ماده پیش نیاز اساسی در حل مسائل است که تقریباً در هر مسئله‌ای در شیمی به کار می‌رود. بنابراین تسلط بر این تبدیل‌ها ضروری است.

گام چهارم: یادگیری روش‌های محاسبات سریع

یادگیری روش‌های سریع محاسبات مثل تقریب زدن، ضرب پلکانی و … می‌تواند سرعت حل مسئله را بسیار بالا ببرد.

گام پنجم: ترتیب موضوعات برای حل مسئله

بهتر است قبل از شروع حل مسائل استوکیومتری به مسائل تبدیل کمیت‌ها بپردازید و پس از آن به سراغ مسائل محلول‌ها رفته تا به مسائل غلظت مربوط به یک ماده یا مخلوط چند ماده مسلط شوید. با تسلط بر مسائل ذکر شده به سراغ استوکیومتری گازها و قانون آووگادرو در فصل دوم دهم بروید و پس از آن به حل مسائل دارای درصد خلوص و بازده درصدی پرداخته و با تسلط بر این مسائل می‌توانید به سراغ مسائل ترمودینامیک و پس از آن مسائل سینتیک در فصل دوم یازدهم بروید.
برای حل مسائل اسید – باز و مسائل واکنش‌های اکسایش – کاهش علاوه بر تسلط بر موارد بالا، باید تسلط بالایی بر مفاهیم این دو فصل از کتاب دوازدهم داشته باشید. پیشنهاد می‌شود با توجه به مطرح شدن بحث تعادل در فصل اول شیمی دوازدهم، مسائل تعادل و اصل لوشاتلیه فصل چهارم دوازدهم را به همراه مسائل اسید و باز مطالعه کنید. در نهایت می‌توانید به سراغ مسائل فصل سوم دوازدهم شامل درصد جرمی عنصر در یک ترکیب و یا یک مخلوط و همچنین آنتالپی فروپاشی شبکه رفته تا با تسلط بر این موضوعات بتوانید به سوالات ترکیبی از مباحث گفته شده پاسخ دهید.

گام ششم: یادداشت نکات

به همه داوطلبان کنکور و دانش‌آموزان توصیه می‌شود نکات تست‌ها را در یک دفتر جدا و یا در خود کتاب تست یادداشت نمایند تا در زمان جمع‌بندی بتوان با مطالعه آن‌ها مطالب را مرور کرد و در زمان صرفه جویی کرد.